Rejim kartışı güçler Suriye’nin başşehri Şam’a girdi. Suriye lideriBeşar Esad’ın ise kenti terk ettiği tez ediliyor.
Peki bugünün devrik lideri Beşar Esad’ liderliğe nasıl yükseldi, nereden geldi, hangi aşamalandan geçti.
Beşar Esad, bir vakitler Londra’da göz doktorluğu eğitimi aldı.
Suriye lideri Beşar Esad’ın yaşamında en belirleyici olay yaşadığı yerden binlerce kilometre uzaklıktaki bir trafik kazası oldu.
AĞABEYİ BASİL, OTOMOBİL KAZASINDA ÖLÜNCE VAZİFE BEŞAR ESAD’A DÜŞTÜ
Beşar Esad, başlarda babasının halefi olarak yetiştirilmemişti. Suriye Cumhurbaşkanlığı makamına gelişine giden yol, ağabeyi Basil’in 1994’lerin başlarında Şam yakınlarındaki bir otomobil kazasında ölmesiyle açıldı.
Beşar orduya katıldı ve gelecekteki rolü için kamuoyunda imaj oluşturmaya başladı.
GÖZ DOKTORLUĞUNDAN İÇ SAVAŞ LİDERLİĞİNE
Beşar Esad bu sırada Londra’da göz hastalıkları uzmanlığı eğitimi alıyordu.
Şam Üniversitesi’nden mezun olduktan sonra Londra’daki Western Göz Hastanesi’nde göz hastalıkları uzmanlığı için 1992’de İngiltere’ye taşındı.
Basil’in vefatından sonra, küçük kardeşini Suriye’de iktidara hazırlama planları yapıldı. Daha sonra, yüzbinlerce kişinin vefatına, milyonlarca kişinin de konutlarından olan bir iç savaşta liderlik yaptı.
BABA ESAD
Beşar Esad 1965’te Hafıs Esad ve Anisa Makluf’un çocuğu olarak dünyaya geldi.
Doğduğu sırada, Suriye, Orta Doğu ve ötesinde değerli gelişmeler yaşanıyordu. Arap milliyetçiliği bölgedeki çok sayıda ülkede bölgesel siyasete hakimdi ve Suriye de bundan farklı değildi.
Baas Partisi, Mısır ve Suriye ortasındaki kısa ömürlü (1958-1961) birleşmenin akabinde iktidara geldi ve Arap milliyetçiliği telaffuzunu yaydı.
Dönemin birden fazla Arap ülkesi üzere Suriye de bir demokrasi değildi ve çok partili seçimler yoktu.
Esad ailesinin bağlı olduğu Alevi toplumu Suriye’deki en dezavantajlı gruplandandı ve bu zorluk nedeniyle çok sayıda Alevi Suriye Ordusu’na katıldı.
HAFIZ ESAD SAVUNMA BAKANI OLDU
Hafız Esad da bir subay ve Baas Partisi’nin sıkı bir destekçisi olarak ortaya çıktı ve 1966’da Savunma Bakanı oldu.
Hafız Esad gücü elinde toplamasından sonra 1971’de Suriye Cumhurbaşkanı oldu ve bu unvanı 2000 yılındaki vefatına dek taşıdı. Bu uzun iktidar devri, Suriye’de bir dizi askeri darbenin yaşandığı bağımsızlık devrine tezat oluşturuyordu.
ÜLKESİNİ DEMİR YUMRUKLA YÖNETTİ
Hafız Esad, ülkesini demir yumrukla yönetti, muhalefeti bastırdı ve demokratik seçimleri reddetti. Lakin dış siyasette pragmatik bir çizgi izledi.
SOVYETLER BİRLİĞİ İLE İTTİFAK
Sovyetler Birliği ile ittifak yaparken, 1991’deki Körfez Savaşı’nda ABD öncülüğündeki koalisyona katıldı.
HAFIZ ESAD HAYATINI YİTİRİNCE ESAD CUMHURBAŞKANI OLDU
Hafız Esad Haziran 2000’te öldü ve 34 yaşındaki Beşar, Suriye anayasasındaki 40 yaş gerekliliği değiştirildikten sonra ülkenin cumhurbaşkanı oldu.
Beşar Esad, 2000 yazında cumhurbaşkanlığına yemin ettiği sırada farklı bir siyasi tondaydı. “Şeffaflıktan, demokrasiden, kalkınmadan, çağdaşlaşmadan, hesap verirlikten, kurumsal düşünceden” bahsediyordu.
ESMA AKHRAS İLE EVLENDİ
Cumhurbaşkanı olduktan aylar sonra, Esma Akhras ile evlendi. Hafız, Zein ve Kerim isimli üç çocukları oldu.
Başta, Beşar Esad’ın siyasi ıslahat ve medya özgürlüğü söylemi Suriyeliler ortasında umut yarattı.
ŞAM BAHARI
Bu sırada Suriye’de “Şam Baharı” diye bilinen bir uygar tartışma ve tabir özgürlüğü ortamı yaşandı. Ancak güvenlik güçleri 2001’de muhaliflere baskı, tutuklamalara geri döndü.
Beşar Esad, özel kesimin gelişmesini teşvik eden kısıtlı ekonomik ıslahatlara da gitti.
YEĞENİ RAMİ MAKLUF FAKTÖRÜ
Liderliğinin birinci yıllarında kuzeni Rami Makluf da büyüdü. Makluf büyük bir ekonomik imparatorluk kurdu.
İÇ SAVAŞ
2003’teki Irak Savaşı, Beşar Esad ve Batılı idareler ortasındaki münasebetlerde büyük bir bozulmaya neden oldu. Suriye Cumhurbaşkanı, Irak’ın ABD öncülüğündeki işgaline karşıydı. Birtakım bölümler bu tavrı, Suriye’nin bölgede Amerikan müdahalelerinin bir sonraki amacı olması dehşetiyle açıkladı.
Aralık 2003’te ABD, Şam’a çeşitli münasebetlerle ambargo uygulamaya başladı. Münasebetlerin nedeni yalnızca Irak ile değil, Suriye’nin Lübnan’daki varlığıyla da irtibatlıydı.
Şubat 2005’te bölgedeki en önemli Suriye karşılarından biri, eski Lübnan Başbakanı Refik Hariri başşehir Beyrut’un merkezindeki şiddetli bir patlamayla suikasta uğratıldı. Dikkatler süratle Suriye ve müttefiklerine çevrildi.
Lübnan’de büyük şovlar yapıldı ve Şam’a yönelik memleketler arası baskı artırıldı. Bu durum da Suriye’nin Lübnan’deki yaklaşık 30 yıllık askeri varlığının sona ermesini beraberinde getirdi.
Suçlamalara rağmen, Esad ve Lübnan’daki en önemli müttefiki Hizbullah, süreki Hariri’nin ölürülmesiyle konusundaki savları reddetti. Özel bir memleketler arası mahkeme bir Hizbullah üyesini 2020’de bu hatadan mahkum etti.
ARAP BAHARI
Beşar Esad’ın iktidarının birinci 10 yılında Suriye’nin İran ile alakaları güçlendi, Katar ve Türkiye’yle ilgiler de gelişti. Lakin bu durum daha değişecekti. Riyad’ın başta genç cumhurbaşkanına verdiği dayanağa rağmen, Suudi Arabistan ile bağlantılar inişli çıkışlıydı.
Beşar Esad genel olarak dış siyasette babasının izlerini takip etti, direkt askeri çatışmalardan kaçınırken, dikkatli hareketler yaptı.
İktidardaki birinci 10 yıldan sonra, muhalif sesler bastırılmaya devam edilirken, Esad’ın idaresi otoriter olarak tanımlanabilirdi.
Aralık 2010’da eşi Esma Esad Vogue mecmuasına bir söyleşi verdi ve konutlarının “demokratik” yönetildiğini söyledi.
Aynı gün Tunuslu seyyar zerzevat satıcısı Muhammed Bouazizi, bir bayan polisin kendisine tokat atmasından sonra kendini yaktı ve Tunus’ta, Devlet Başkanı Zin El Abidin Binali’nin devrilmesiyle sonuçlanan halk ayaklanmasını başlattı.
Tunus’taki ayaklanma, beklenmedik bir formda Arap dünyasında ihtilal hareketlerine ilham verdi ve Mısır, Libya, Yemen, Bahreyn ve Suriye’ye ulaştı.
“ÇÖLDE BİR GÜL” İMAJI ÇİZİLMEYE ÇALIŞILDI
Mart 2011’de “Çölde Bir Gül” başlığıyla yayımlanan (ve sonradan geri çekilen) Vogue söyleşisinde Suriye “bombalı akınlardan, tansiyonlardan ve adam kaçırmalardan uzak bir ülke” diye tanımlanmıştı. Bu imaj, takip eden aylarda çok değişti.
ÇATIŞMALAR ARTTI
Çatışma büyürken, memleketler arası güçlerin artan müdahaleleriyle, BM’nin iddiasına nazaran meyyit ve yaralı sayısı onbinlerden, yüzbinlere çıktı.
Rusya, ve İran dayanaklı silahlı örgütler Esad güçlerinin yanında müdahil olurken, Türkiye ve Körfez ülkeleri silahlı muhalif kümelere dayanak verdi.
Esad tersi şovlarda başta herkes için demokrasi ve özgürlük davetleri yapılırken, mezhepçilik tekrar su yüzünüe çıktı ve birtakım muhalif örgütler, hükümeti Alevi azınlığı, Sünni çoğunluğun üzerinde tutmakla itham etti.
IŞİD
Komşu Irak’ta aşırılıkçı IŞİD örgütü yükselişe geçmişti. Örgüt Suriye’de de toprak kazanmak için iç savaştan faydalandı ve Suriye’nin doğusundaki Rakka’yı başşehir ilan etti.
Ağustos 2013’te, Şam yakınlarında muhaliflerin elinde tuttuğu Doğu Guta’da yüzlerce kişi kimyasal akın sonucu öldü.
Batılı güçler ve Suriyeli muhalif kümeler saldırısından Esad idaresini sorumlu tuttu. Şam tezleri reddetse de, memleketler arası baskı ve tehditler karşısında kimyasal silah stoğunun imha edilmesine onay verdi.
2015’te ülkenin büyük kısımlarının denetimini kaybeden Esad idaresi çöküşün eşiğine gelmiş üzereydi. Lakin Rusya’nın askeri müdahalesi gidişatı bilakis çevirdi ve Beşat Esad, değerli bölgeleri geri kazandı.
GAZZE SALDIRILARI
2018-2020 ortasında bölgesel ve memleketler arası mutabakatlarla hükümet güçlerinin Suriye’nin büyük kısmına hakim olduğu, İslamcı muhalif örgütler ve Kürt milislerin doğu ve kuzeydoğuda denetimi paylaştığı bir tertip kuruldu.
Bu mutabakatlar Esad’ın pozisyonunu güçlendirdi ve evreli olarak Arap diplomasi sahnesine geri döndü. Suriye, 2023’te Arap Birliği’ne tekrar girdi ve Arap ülkeleri Şam’da büyükelçiliklerini tekrar açtı.
Suriye’de son yıllarda berbatlaşan ekonomik krize rağmen, Esad iktidarına karşı en büyük meydan okumadan sağ çıkmış üzere görünüyordu.
Ekim 2023’te Hamas İsrail’e sürpriz bir hücum düzenledi ve Gazze’deki savaşın tesirleri süratle Lübnan’a, bilhassa de Esad’ın müttefiki Hizbullah’a yayıldı.
Hizbullah çatışmada büyük kayıplar verdi ve bunlara örgütün lideri Hasan Nasrallah da dahildi.
Lübnan’da ateşkesin başladığı gün militan İslamcı Heyet Tahrir eş Şam öncülüğündeki muhalif örgütler sürpriz bir hücum düzenleyip, süratle ülkenin en büyük kenti Halep’i ele geçirdiler.
Muhalifler süratle ilerleyip, Hama’yı ve başka kentleri alırken, güney bölgeleri hükümetin elinen kayıp, gitti.
BAŞKENT ŞAM ELE GEÇTİ
İran ve Rusya yardımına koşamayacak durumdayken, Esad’ın pozisyonu tehlikeye girdi. 27 Kasım’da başlayan muhaliflerin saldırısı, Suriye’den gelen haberlere bakılırsa başşehir Şam’ın ele geçirilmesi ve Beşar Esad’ın bir uçakla ülkeden kaçmasıyla sona erdi.
Rejim aksisi kümeler Hama kent merkezini Suriye rejimi güçlerinden aldı.
